TIBBİ FARMAKOLOJİ
KLİNİK FARMAKOLOJİ ve FARMAKOTERAPİ
Farmakoloji, sözcük olarak ilaç (farmakon) bilimi demektir ve diğer bilimler gibi farmakolojinin de çeşitli alt-dalları vardır. Bu dallar son yıllarda büyük gelişme göstermiş ve ayrı bir bilim dalı kimliği kazanmıştır. Farmakokinetik, Farmakodinami, Kemoterapi, Toksikoloji, Farmakogenomik, Farmakoterapi ve Klinik Farmakoloji farmakolojik bilim dallarından bazılarıdır.
Klinik Farmakoloji, ilaçlar ve insanlar arasındaki ilişkinin tüm bileşenlerini kapsayan disiplinlerarası bir bilim dalıdır ve ilaçların sağlık hizmetlerinde güvenli ve etkili bir şekilde kullanılmalarını amaçlar. Klinik Farmakolojinin esas hedefinin insan olduğu yapılan uluslararası tanımlamalar ile de özellikle vurgulanmaktadır.
Klinik Araştırmalar (gönüllü insanların katılımıyla gerçekleştirilen ve tıbbi bilgi elde etmeyi amaçlayan bilimsel çalışmalardır), Farmakoepidemiyoloji (İlaçların kullanımının belirli bir grup üzerindeki etkilerinin incelenmesi), Akılcı İlaç Kullanımı (İlaç seçiminin etkililik, güvenlilik, uygunluk, maliyet göz önünde bulundurularak yapılması) Farmakovijilans (İlacın istenmeyen etkilerinin değerlendirilmesi, takibi ve önlenmesi), Farmakoekonomi (İlaç kullanımı ile ilgili ekonomik değerlendirmelerin yapılması), Farmakoterapötik Danışmanlık (Farmakolojinin hastalık tedavisine yönelik diğer tıbbi yaklaşımlara uygulanması), Terapötik İlaç Düzeyi izlemi (Kan ve diğer vücut sıvılarında bulunan ilaç konsantrasyonlarının ölçülmesi ) ve Farmakogenetik (Genetik varyasyonların ilaç yanıtı üzerindeki etkilerini inceleyen bilim dalı) alt-dallarıKlinik Farmakolojinin çalışma alanlarını oluşturmaktadır.
Klinik Farmakoloji alanında çalışan hekimler, ilaçların daha doğru, etkili, güvenli, uygun maliyetli kullanımını sağlayan eğitim, araştırma ve rutin sağlık hizmetleri sunarak ilaç-odaklı sağlık hizmetlerinin kalitesinin iyileştirilmesini desteklemeyi amaçlamaktadır.
Hastanemizde Klinik Farmakoloji alanında çalışan uzman hekimlerimiz, faz çalışmalarında, tıp doktoru farmakolog olarak görev yapmakta, bunun yanında İlaç Danışma Merkezi’nde Farmakoterapötik danışmanlık hizmeti vermektedirler.
Farmakoterapötik Danışmanlık/ İlaç Danışma Merkezi (İDM)
Farmakoterapi; ilaçların en iyi ve akılcı bir şekilde kullanılması ile uğraşan disiplindir. İlaç danışma merkezleri de farmakoterapinin ilkelerini benimseyen ve hastanelerde ilaç tedavisinin optimizasyonu amacıyla hizmet veren birimlerdir. İlaç Danışma Merkezlerine/ tedavi optimizasyonuna ihtiyaç duyulmasının sebebi, ilaç tedavisi esnasında gözlenen bireysel farklılıklardır. Bireysel farklılıkların sebebi ise ilaç etkisini değiştiren faktörlerdir. İlaç Danışma Merkezleri’nde tedavi optimizasyonunu sağlamak amacıyla ilaç etkisini değiştiren bu faktörler (yaş, cinsiyet, var olan hastalık hali ve özel durumlar, diğer ilaçların vücutta bulunma durumu, genetik faktörler vb.) değerlendirilerek tedavi düzenlemesi yapılır. Kliniğimize danışılan hastaların bu kapsamda detaylı farmakolojik değerlendirmesi yapılmakta ve İlaç Danışma Merkezi Hekim Öneri Formu hazırlanarak ilaç tedavisine ilişkin öneriler verilmektedir. Bu öneriler hastanın tıbbi durumu ve aldığı tedaviye göre değişmekle birlikte, kullanılacak ilaç türünün belirlenmesine, tedavi dozunun değiştirilmesine ve tedavi yanıtının öngörülmesine yönelik olabilmektedir.
Abdurrahman Yurtaslan Ankara Onkoloji Eğitim ve Araştırma Hastanesi Faz-1 Klinik Araştırma Merkezi
Klinik-öncesi çalışmaların tamamlanmasının ardından, yeni araştırma ilacının insanlar üzerindeki etkilerinin değerlendirildiği klinik araştırmalar genellikle birbirini takip eden dört fazda gerçekleştirilmektedir. Faz I klinik araştırmalar, yeni araştırma ilacının insan gönüllüler üzerinde ilk olarak uygulandığı çalışmalardır. Bu sebeple, faz I klinik araştırmaların temel tıp araştırmaları ile klinik tıp bilimleri arasında bir köprü olduğu söylenebilir.
Faz I klinik araştırmalarında primer amaç uygulanan yeni araştırma ilacının, uygulamanın yapılacağı kişilerde (sağlıklı gönüllüler ve bazı çalışmalar için belirli bir hastalığa sahip gönüllüler) terapötik fayda sağlamasından çok aday ürünün güvenliliğini ve tolere edilebilirliğini değerlendirmektir. Hasta güvenliğinin sağlanması için klinik araştırmaya başlanmadan önce ve araştırma yürütülürken dikkat edilmesi gereken pek çok husus vardır. Bu gerekliliklerin sağlanması ve Faz I klinik araştırmaların ilgili yönetmeliklere ve kılavuzlara uygun yürütülmesi için özel olarak yetiştirilmiş eğitimli personel, uygun teçhizat ve acil müdahale gerektiren durumlar için hazırlıklı olmak gerekmektedir.
Klinik ilaç araştırmaları multidisipliner bir ekip işidir ve sağlıklı gönüllüler ile yapılan Faz I ilaç klinik araştırmaları, tıp doktoru bir farmakolog tarafından yürütülür. Hasta gönüllülerde yürütülen ilaç araştırmaları ise ilgili bilim dalı uzman hekimleri tarafından yürütülebilir. Çalışma ekibinde ilgili bilim dalı uzmanı (hematoloji, tıbbi onkoloji uzmanı gibi) bir hekimin yanı sıra uzmanlığını/doktorasını yapmış tıp doktoru bir farmakolog ile iyi klinik uygulamaları ve klinik araştırmalar konusunda yeterli eğitim ve deneyime sahip farklı meslek mensuplarından oluşan bir ekip (hemşire, eczacı, diyetisyen vb.) olması gerekmektedir. Faz I klinik ilaç araştırma merkezlerinde farmakologlar yönetici, ekip üyesi, sağlık koruyucusu olarak görev alabilirler. Hastanemiz Faz-1 Klinik Araştırma Merkezi’nde tıbbi farmakoloji alanında uzman hekimlerimiz hastanemizde yürütülen faz 1 klinik araştırmalarda farmakolog olarak görev almaktadırlar.